نوشته:سجاد حاتمی بهابادی

مرادرخانه سروی هست کاندرسایه قدش

فراغ ازسروبستانی وشمشادوچمن دارم

درخت یكی از زیباترین مظاهر خلقت و جلوه ای از تجلیات آفریدگار عالم است. درخت نماد آبادانی و شاخص سبزی و خرمی و مظهر زندگی و باعث تلطیف هوا و موجب آسایش و رفاه شهروندان و صفا و پاكی طبیعت می باشد

در ایران، از 15 تا 21 اسفند ماه به عنوان "هفته منابع طبیعی" نامگذاری شده است که نخستین روز این هفته یعنی 15 اسفند "روز ‌درختكاری‌" است.

در دین مبین اسلام تاکید بسیار زیادی بر امر درختکاری و توسعه فضای سبز شده است و احادیث بسیار زیادی از معصومین در این باره نقل شده است

پیامبر اکرم می فرماید:

"مَن نَصَبَ شَجَرَةً و صَبَرَ عَلي حِفظِها والِقيامِ عَلَيها حَتّي تُثمِرَ كانَ لَهُ في كُلِّ شَي‏ءٍ يُصابُ مِن ثَمَرِها صَدَقَةٌ عِندَاللَّهِ"

هر كس درختي بكارد و در نگهداري آن بكوشد تا ميوه دهد ، در برابر هرچه از آن ميوه به دست آيد ، پاداشي نزد خدا خواهد داشت

(ميزان الحكمه ، ح ۹۱۴۳)

در هر شهری درختکاری تاثیر بسیار زیادی بر زیبایی های آن شهر و حفظ خاک دارد ولی در شهر ما این تاثیر دوچندان است چون یک شهر کویری است و دارای حداقل فضای سبز

در فضای شهری بهاباد نیز درختکاری هایی  برای توسعه فضای سبز انجام شده که اکثرا از سالیان دور به یادگار مانده از جمله  درختهای کاج پارک شهرک، درخت های کاج پارک خندق و طرح های نیمه کاره ای مثل پارک های جنگلی محمدآباد و کوثرکه در سال های گذشته به اجرا درآمده است. هدف از کاشت این درختان علاوه بر توسعه فضای سبز ایجاد محیط هایی مناسب برای استفاده و تفرج همشهریان بوده است ولی آیا این پارک ها هیچ گاه مورد استفاده همشهریان قرار گرفته است؟ هرگز . فکر می کنید چرا ؟ پاسخ خیلی ساده است :چون این پارک ها پوشیده از درختان کاج هستند.

یک سوال: شما تا به حال چندبار زیر درخت کاج اطراق کرده اید؟به نظر شما نشستن زیر درختان زیبایی مثل چنار و صنوبر باصفاتر است یا زیر درخت کاج؟

متاسفانه در سالهای گذشته دقتی در کاشت درختان در بهاباد صورت نگرفته و جای جای شهرمان را این درخت پر کرده است و هنوز هم در هفته منابع طبیعی درخت کاج بین همشهریانمان توزیع می شود.

این مشکل مختص بهاباد نیست بلکه در تمام کشور وجود دارد.  پارک تفریحی چیتگر تهران نمونه مشهودی از این مورد می باشد.تقریبا اکثر شهروندان تهرانی حداقل یک بار به پارک جنگلی چیتگر رفته اند ومتوجه شده اند که قسمت سوزنی برگ ها تبدیل به مکانی بی روح ومرده شده است،چون سطح خاک این مناطق عاری از گیاه بوده و هیچ پرنده ای در میان درختان لانه نکرده وخاک زیر درختان،  متراکم وسفت است.

نمونه های زیادی در کشور از بوستان های جنگلی کاج داریم که در این نیم قرن اخیر به دست خودمان به وجود آورده ایم ومتاسفانه بدون در نظر گرفتن مسایل کارشناسی در مورد شرایط کاشت ونگهداری این گونه درخت ،تنها به اقتصادی بودن و بالا بودن آمار سرانه فضای سبز توجه شده است.

 درخت کاج چه مشکلاتی دارد؟

-چون رطوبت سطحی زمین را به اعماق هدایت می کند دراطراف آن گیاهی رشد نمی کند و نمی توان چمن کاری کرد واگرچمن بکاریم  به آب بسیار زیادی احتیاج دارد
-سوزنی برگ است برگ آن سطح کمتری دارد ودرنتیجه قدرت تصفیه کنندگی هوای آن ازدرختان پهن برگ ضعیف تر است.
-خاک پیرامون خود ودرخت را اسیدی کرده که مانع رشد گونه های دیگر می شودو پس از ده سال ریشه آن آهک تولید می کند.
-دربرابر مواد سمی وباران های اسیدی بسیار آسیب پذیر است.
-نوعی اکسید نیتروژن را وارد هوا می کند که از نظر کمیت و کیفیت با اکسیدهای نیتروژن تولید شده در صنعت و ترافیک برابری می کند  و به جای تصفیه هوا ، آن را آلوده می کند
-با تجزیه اندام های گیاهی مشخص گردیده که مقادیری سرب (درحد سمی)در کاج تهران وجود دارد.
-طی سالیان گذشته آتش سوزی هایی که در پارک های جنگلی اتفاق افتاده است اغلب در قطعات کاج بوده که براثر قابلیت زیاد اشتغال برگ های سوزنی خشکیده می باشد.
-باعث تجمع آفات بوده وهمواره در معرض آلودگی می باشد.
-کاج سایه انداز مناسبی ندارد.

- درختان سرو و چنارهم گرچه میوه ندارند، ولی در جریان جابجایی هوا وفرصت دهی به سایر گیاهان ممانعتی مثل کاج کریسمسی ندارند.
- به علت نا آشنا بودن باغبانان با نحوه رشد کاج(ده سال اول رشد قطری وده سال دوم رشد طولی)در فصل هرس،شاخه های پایین را به اشتباه هرس کرده ودردهه دوم با رشد طولی ،درختی با منظر زشت وشکننده وسایه انداز بسیار کم به وجود می آید.
- برگ های سوزنی در معابر شهری با فرود آمدن برروی خودروها وسنگ فرش ها به علت وجود رزین وصمغ صدمه غیر قابل جبران ایجاد می کنند.
-ریشه کاج به مرور زمان به سنگ فرش ها وبافت معابر آسیب جدی می زند و برای معابر مناسب نمی باشد.
-بسیارکند رشد می کند.
-درزیربارش برف های سنگین سریع می شکند.
-پرندگان تمایلی به لانه سازی بر شاخسار این درخت ندارند.

چه درختانی را می توانیم جایگزین درخت کاج کنیم؟

1- زیتون:

ویژگی ها:

-درخت ودرختچه ای راست قامت وپرشاخ وبرگ است.
-همیشه سبز
-مقاوم به کم آبی
-مقاوم به آلودگی
-سایه انداز بسیارزیاد(تاج زیبا)
-چوب بسیارسخت وارزشمند برای مصارف صنعتی دارد.
-روغن زیتون برای مصارف خانگی 
خداوندمتعال در قرآن کریم بارها از درخت زیتون یادکرده است.امروزه با پیشرفت علوم وروشن شدن خواص وارزشهای غذایی ودرمانی روغن زیتون، اهمیت مصرف آن در حفظ سلامتی انسان وآثارمفید این درخت طیبه بهتر آشکار شده است.زیتون کلمه ای پارسی است و بومی ایران بوده  به طوری که در زمان ساسانیان از ایالات مختلف ایران ،زیتون به عنوان تحفه به کاخ آورده می شده است وتولید زیتون در زمان ساسانیان معاف از مالیات بوده است .

2-سنجد:

با ویژگی های زیر:

-درختی است باریشه عمیق
-چترزیاد ومناسب
-دارای گل های خوشبو
-برگ های دورنگ وزیبا
-مقاوم به آلودگی هوا
-مقاومت فوق العاده نسبت به کم آبی
-دارای طول عمربالا
-دارای میوه مفید ومقوی حاوی مقدارزیادی ویتامین c
-مقاوم به شوری وتغییرات phخاک

3- توت:

ویژگی ها:
-سایه انداز بسیار مناسب
-مقاوم به آلودگی هوا
-مقاوم به کم آبی
-مقاوم به آفات
-مقاوم به خاک های ضعیف
-برگ های آن برای مصرف کرم ابریشم کاربرد دارد
-میوه خوشمزه،دارویی وخشکباری
-چوب باارزش صنعتی در کشتی سازی ولنج سازی وبرخی آلات موسیقی ،برگ آن کاهنده فشار خون
-بهترین ماده قندی خوراکی برای دیابتی ها 
4-چنار:

با ویژگی های زیر:
-مقاوم به آلودگی هوا
-سایه انداز بسیار مناسب ووسیع وبسیار خنک

-در تابستان بیشترین ودرزمستان کمترین حرارت را به خود جذب می کند.
-جوشانده آن سرشار ازتانن بوده ودردرمان اسهال خونی به کار می رود.

5-نارنج:

با ویژگی های زیر:
-درخت میوه دار وزیبا وهمیشه سبز
-مقاوم
-خواص درمانی آن:
-الف)برگ:ضداسپاسم وبهبود دهنده هضم.
-ب) گل :آرامش بخش ،مسکن،ضداسپاسم،پوست.
-ج) مقوی دستگاه گوارش وبهبوددهنده هضم.
-د)رب آن کاربرد وسیع در آشپزی داشته است.
-در صنعت عطر سازی استفاده فراوان دارد.
6-زبان گنجشگ:

با ویژگی های زیر:
-مقاوم به کم آبی
-مقاوم در برابر شرایط جوی
-کم آفت ومقاوم به آفت های موجود
-سریع الرشد
-سایه انداز مناسب
-تنه درخت بسیارزیبا 
-قابلیت ریشه دهی در اکثر خاکهای ایران

حتما شما هم در فصل تابستان رهگذرانی را دیده اید که در کنارچند درخت توت زینتی که بعد از پمپ بنزین کاشته شده می ایستند و توت ها را نوش جان می کنند و لذت می برند واقعا چرا نباید در تمامی شهر این منظره را ببینیم؟آیا بهتر نیست از آبی که به این زحمت از دل زمین بیرون می آوریم استفاده بهتری کنیم و درختانی پرورش دهیم که لااقل ثمری هم داشته باشد؟خوب است که شهردار محترم هم کمی در این مورد تامل کنند و از آب شکسته که در اختیار شهرداری است برای پرورش درختان ثمرده و البته زیبا استفاده کنند .در زمینه پرورش درختان میوه دار اخیرا تلاش هایی در سطح کشور انجام شده است که نمونه هایی از آنها را در لینک های زیر می توانید ببینید:

پارک درختان میوه در اردبیل ایجاد می‌شود.

کاشت ۵۰۰۰ هزار درخت میوه در منازل مردم دره شهر

اجرای طرح کاشت درختان میوه در منازل/ راه اندازی نهضت توسعه پایدار در مازندران

کاشت درخت توت در کنار انهار شهر اصفهان

پی نوشت:

فیلم کوتاهی از صحبت های حجه الاسلام قرائتی را که چندان بی ربط با این مطلب نیست را هم ببینید بد نیست.(اینجا)